Chứng khoán phái sinh là gì? Có các loại chứng khoán phái sinh nào? Có nên chơi chứng khoán phái sinh không? Hay cách chơi chứng khoán phái sinh như thế nào? … Nếu bạn đang quan tâm đến về loại chứng khoán này thì hãy cùng Gentracofeed đi tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây nhé!
I/ Chứng Khoán Phái Sinh Là Gì? Các Loại Chứng Khoán Phái Sinh Ở Việt Nam
1. Chứng khoán phái sinh là gì?
Chứng khoán phái sinh được định nghĩa là một công cụ tài chính, trong đó giá trị của chứng khoán phái sinh phụ thuộc vào giá trị của một hay nhiều loại tài sản cơ sở
– Ví dụ về chứng khoán phái sinh: Hợp đồng xác nhận quyền và nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở vào thời điểm xác định trong tương lai với mức giá nhất định được thỏa thuận trước.
Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh cũng được quy định là chứng khoán, các chỉ số chứng khoán hoặc tài sản khác (thực phẩm, nông sản, kim loại,…)
Có thể hiểu rằng, các sản phẩm chứng khoán phái sinh cho phép Nhà đầu tư đặt cược vào sự “tăng” hoặc “giảm” của tài sản cơ sở trong tương lai. Nếu sự thay đổi đó diễn ra đúng như dự đoán của Nhà đầu tư thì Nhà đầu tư sẽ có lời.
2. Các loại chứng khoán phái sinh:
Chứng khoán phái sinh bao gồm 4 loại chính:
# Hợp đồng kỳ hạn: là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia để mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước ngay ở thời điểm hiện tại.
# Hợp đồng tương lai: là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
Hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường Việt Nam.
-
- Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30)
- Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ (kỳ hạn 5 năm).
Các sản phẩm này được lựa chọn trước tiên do tính chất sản phẩm đơn giản, tài sản cơ sở đều là các công cụ có độ rủi ro thấp và có tính đại diện cao. Nguyên tắc giao dịch Hợp đồng tương lai cũng không quá khác biệt so với giao dịch cổ phiếu trên thị trường cơ sở.
# Hợp đồng quyền chọn: Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền, nhưng không có nghĩa vụ, mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm nhất định trong tương lai theo mức giá được xác định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán.
# Hợp đồng hoán đổi: Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.
3. So sánh chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh
Để so sánh chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở thì ta cần biết thêm khái niệm chứng khoán cơ sở là gì?
Chứng khoán cơ sở là loại chứng khoán được sử dụng với mục đích làm tài sản cơ sở của chứng quyền và là cổ phiếu được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán ở Việt Nam, phải thuộc chỉ số VN30 hay HNX30 và đáp ứng đủ những tiêu chí về mức vốn hóa trên thị trường, mức độ thanh khoản, tỷ lệ tự do chuyển nhượng, chứng chỉ quỹ ETF niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán, kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp phát hành chứng khoán cơ sở và các tiêu chí khác theo quy định của Ủy ban chứng khoán Việt Nam.
Xem thêm: Cổ Phiếu Là Gì? Cách Chơi Cổ Phiếu Cho Người Mới
Cùng theo dõi bảng so sánh 2 loại chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh dưới đây để rõ hơn:
| STT | Nội dung | Chứng khoán Cơ sở | Chứng khoán Phái sinh |
| 1 | Ký quỹ |
|
|
| 2 | Thời gian giao dịch | 09h00 – 11h30; 13h00 – 15h00 | 08h45 – 11h30; 13h00 – 14h45 |
| 3 | Các loại lệnh giao dịch | ATO, ATC, LO, MAK, MOK, MTL | ATO, ATC, LO, MAK, MOK, MTL |
| 4 | Phương thức giao dịch | Khớp lệnh và thỏa thuận | Khớp lệnh và thỏa thuận |
| 5 | Nguyên tắc khớp lệnh | Ưu tiên về giá và thời gian | Ưu tiên về giá và thời gian |
| 6 | Bước giá | Sàn HSX < 10.000 đồng: 10 đồng 10.000 – 49.950: 50 đồng ≥ 50.000: 100 đồng Sàn HNX và UpCom 100 đồng | 0.1 điểm chỉ số (Hợp đồng tương lai chỉ số VN30) |
| 7 | Biên độ dao động giá | ± 7% (đối với sàn HOSE) ± 10% (đối với sàn HNX) ± 15% (đối với sàn UPCOM) | ± 7% |
| 8 | Giá tham chiếu |
|
|
| 9 | Thời gian sở hữu | Không giới hạn | Sở hữu tối đa đến ngày đáo hạn |
| 10 | Số lượng niêm yết | Có giới hạn (phụ thuộc vào tổ chức phát hành cổ phiếu) | Không giới hạn |
| 11 | Khối lượng phát hành | Theo quy mô vốn của các doanh nghiệp | Không giới hạn |
| 12 | Khối lượng giao dịch tối thiểu | Bội số 10 cổ phiếu (đối với sàn HOSE) Bội số 100 cổ phiếu (đối với sàn HNX và UPCOM) | 1 hợp đồng |
| 13 | Khối lượng giao dịch tối đa | 500.000 CP/ lệnh đối với sàn HOSE – 999.990 CP/ lệnh đối với sàn HNX và Upcom | 500 hợp đồng/lệnh |
| 14 | Khối lượng nắm giữ tối đa | Không giới hạn, trừ một số trường hợp đặc biệt hạn chế tỷ lệ nắm giữ của nhà đầu tư nước ngoài. |
|
| 15 | Thời gian thanh toán |
|
|
| 16 | Khả năng bán khống chứng khoán | Chưa được thực hiện | Thực hiện bằng hình thức tham gia vị thế bán |
II/ Có Nên Chơi Chứng Khoán Phái Sinh
Để trả lời cho câu hỏi có nên chơi chứng khoán phái sinh? Chứng khoán phái sinh lừa đảo phải không? Thì chúng ta cùng đi vào tìm hiểu những ưu và nhược điểm của chứng khoán phái sinh dưới đây:
1. Ưu điểm của chứng khoán phái sinh
Chứng khoán phái sinh đang khá thu hút các nhà đầu tư hiện nay, bởi những ưu điểm sau:
#Phòng ngừa rủi ro biến động giá
Các sản phẩm phái sinh giúp các nhà đầu tư hạn chế được rủi ro khi tham gia đầu tư tài chính. Ngoài ra còn cung cấp cho các nhà đầu tư công cụ phòng vệ rủi ro biến động giá.
Những nhà đầu tư dự đoán được mức giá của một tài sản cơ sở sẽ tăng trong tương lai. Họ sẽ tham gia hợp đồng tương lai với giá tài sản cơ sở được xác định tại thời điểm hiện tại. Ngược lại, những nhà đầu tư đang có một lượng tài sản và dự đoán được mức giá sẽ giảm. Họ sẽ giảm thiểu rủi ro biến động giá bằng việc bán trước hàng hóa nhờ hợp đồng tương lai.
#Giao dịch linh hoạt
Phương thức giao dịch chứng khoán phái sinh trên thị trường cơ bản khá giống với chứng khoán cơ sở. Tuy nhiên, công cụ này cho phép các nhà đầu tư trải nghiệm một số tính năng linh hoạt khác. Có thể kể đến như như tính năng bán khống, giao dịch T+0, chốt lãi/lỗ trong ngày…
#Tính thanh khoản cao
Chứng khoán phái sinh có tính thanh khoản cao hơn so với thị trường chứng khoán cơ sở. Do sản phẩm này được niêm yết và giao dịch tập trung trên Sở giao dịch chứng khoán. Bên cạnh đó, người mua và người bán là tập trung tạo khả năng thanh khoản cao. Việc định giá, khối lượng và giá trị giao dịch được công khai cũng giúp minh bạch các giao dịch.
#Số lượng phát hành/niêm yết
Nếu như trên thị trường cơ sở số lượng giao dịch phụ thuộc vào tổ chức phát hành thì trên thị trường phái sinh, số lượng chứng khoán phái sinh là không bị giới hạn mà phụ thuộc hoàn toàn vào nhu cầu của nhà đầu tư.
Chứng khoán phái sinh cũng có giới hạn vị thế, với nhà đầu tư chuyên nghiệp thì là 20.000 vị thế/ tài khoản, nhà đầu tư tổ chức là 10.000 vị thế và nhà đầu tư cá nhân là 5.000 vị thế.
#Bán khống chứng khoán
Nhà đầu tư có thể bán các chứng khoán phái sinh ngay cả khi không có tài sản cơ sở. Hay nói cách khác thị trường chứng khoán phái sinh cho phép các nhà đầu bán khống.
#Đầu cơ
Thị trường chứng khoán phái sinh có tính 2 chiều. Nhà đầu tư có thể kiếm được lợi nhuận cả khi thị trường đi lên và đi xuống nếu dự đoán đúng xu hướng của nó.
#Lợi thế đòn bẩy tài chính
Lợi thế đòn bẩy sẽ giúp các nhà đầu tư sở hữu được nhiều cổ phiếu với mức giá thấp. Nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một phần tài sản thế nhưng được giao dịch với cổ phiếu có giá trị gấp 7-10 lần số tiền ký quỹ.
Có nên chơi chứng khoán phái sinh hay không là lựa chọn của nhà đầu tư. Nhưng với những ưu điểm trên thì đây chính là cơ hội dành cho những nhà đầu tư muốn tìm một kênh đầu tư sinh lời đảm bảo.
2. Nhược điểm chứng khoán phái sinh
Bên cạnh những ưu điểm, chứng khoán phái sinh cũng tồn tại nhiều vấn đề như: rủi ro trong chiến lược đầu cơ, hay yêu cầu phải ký quỹ bổ sung.
#Rủi ro trong chiến lược đầu cơ
Đầu cơ là một trong những đặc điểm tạo sức hấp dẫn cho các sản phẩm chứng khoán phái sinh. Tuy nhiên, đầu cơ sẽ chỉ tạo ra lợi nhuận lớn khi dự báo (hay kỳ vọng) trùng với biến động giá tài sản cơ sở trong tương lai.
Trong trường hợp sự thay đổi về giá tài sản cơ sở trên thị trường không đúng với dự đoán. Tình trạng thua lỗ sẽ xảy ra và do tác động đầu cơ, mức độ thua lỗ sẽ lớn hơn rất nhiều so với số vốn ban đầu.
#Yêu cầu ký quỹ bổ sung
Cơ chế thanh toán của hợp đồng tương lai là thanh toán hàng ngày. Các khoản lỗ, lãi được hiện thực hóa hàng ngày và được phản ánh cụ thể ngay trên tài khoản ký quỹ của nhà đầu tư.
Các nhà đầu tư phải thực hiện ký quỹ bổ sung ngay khi số tiền trên tài khoản ký quỹ xuống bằng hoặc thấp hơn so với mức duy trì. Do đó, để tham gia vào chứng khoán phái sinh là nhà đầu tư phải có tiềm lực tài chính. Nếu không thực hiện ký quỹ bổ sung kịp thời khi có yêu cầu thì vị thế của nhà đầu tư sẽ đóng lại, gây thua lỗ, thậm chí có thể dẫn đến phá sản.
Vì cơ hội hấp dẫn nên chứng khoán phái sinh cũng tiềm ẩn những con sóng dữ chực chờ nhấn chìm nhà đầu tư. Điều này được chứng minh qua những giai đoạn thị trường biến động dữ dội, tài khoản phái sinh có thể mất vốn trong tích tắc. Đây là sản phẩm đầu tư có kỳ hạn và thanh toán chênh lệch trực tiếp bằng tiền mặt vào ngày đáo hạn nên nhà đầu tư dễ bị động vì sự thúc ép của yếu tố thời gian.
Chứng khoán phái sinh lừa đảo phải không? – Có thể nói thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam vẫn còn khá mới mẻ nên việc xuất hiện nhiều tổ chức, cá nhân lợi dụng sự thiếu hiểu biết của nhà đầu tư để trục lợi xuất hiện khá nhiều. Xuất hiện những nhà môi giới, công ty chứng khoán phái sinh quốc tế nhưng bản chất lại không được cấp phép bởi bất kì tổ chức tài chính nào.
III/ Cách Chơi Chứng Khoán Phái Sinh
1. Mở tài khoản chứng khoán phái sinh
Mở tài khoản chứng khoán phái sinh là bước đầu tiên trong cách chơi chứng khoán phái sinh.
Khi mở tài khoản phái sinh, bạn cần có tài khoản chứng khoán cơ sở trước. Nếu trong trường hợp bạn chưa có tài khoản chứng khoán cơ sở, bạn cần phải đăng ký đồng thời cả 2 tài khoản.
Mỗi công ty chứng khoán sẽ có nhiều quy định khác nhau về cách đăng ký tài khoản chứng khoán trực tiếp tại phòng giao dịch hoặc cách đăng ký tài khoản chứng khoán online. Bạn có thể tham khảo:
2. Nộp tiền ký quỹ ban đầu
Bước tiếp theo trong cách chơi chứng khoán phái sinh là nộp tiền ký quỹ ban đầu.
Bạn cần phải nộp tiền ký quỹ ban đầu cho thành viên giao dịch để được kích hoạt tài khoản với mức ký quỹ và tài sản ký quỹ theo quy định. Đây được xem như là một khoản tiền đặt cọc để đảm bảo cho các giao dịch được thực hiện.
Nếu giao dịch ký quỹ với hợp đồng chênh lệch, bạn có thể dùng tỷ lệ đòn bẩy để khuếch đại khối lượng giao dịch với vốn đầu tư thấp. Tuy nhiên nếu bạn là người mới tìm hiểu cách chơi chứng khoán phái sinh thì đừng sử dụng mức đòn bẩy quá cao vì những rủi ro rất lớn có thể xảy ra.
3. Tải và cài đặt phần mềm chứng khoán để chơi
Sau khi đã kích hoạt được tài khoản, bước tiếp theo trong cách chơi chứng khoán phái sinh là tải và cài đặt phần mềm giao dịch chứng khoán. Mỗi sàn giao dịch, công ty chứng khoán đều có phần mềm hệ thống giao dịch khác nhau để người chơi có thể thực hiện giao dịch một cách nhanh chóng, thuận tiện nhất.
Khi sử dụng phần mềm giao dịch chứng khoán phái sinh, bạn cần nắm rõ một số tính năng như sau:
- Mở và đóng vị thế một chứng khoán phái sinh. (Vị thế đóng vai trò rất quan trọng trong cách chơi chứng khoán phái sinh )
- Chuyển khoản trực tuyến: chuyển tiền ra tài khoản ngân hàng, qua lại giữa các tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở.
- Xem và kiểm tra các thông tin tài khoản.
- Kiểm tra số dư, quản lý tài khoản, kiểm tra vị thế đang giao dịch.
- Quan sát, phân tích diễn biến thị trường chứng khoán qua đồ thị phân tích kỹ thuật, bảng giá,…
- Cách giao dịch chứng khoán phái sinh
Cách tính lãi lỗ chứng khoán phái sinh
– Lãi/lỗ vị thế của nhà đầu tư sẽ được thanh toán hàng ngày.
– Tại ngày T+1:
- Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của Nhà đầu tư lãi ròng: Nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ số lãi
phát sinh kể từ đầu giờ sáng. - Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của Nhà đầu tư lỗ ròng: Nhà đầu tư sẽ phải thanh toán đầy đủ
toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất trước 9h00 sáng.
– Với những hợp đồng mở mới trong ngày:
Lãi/lỗ vị thế mở = (Giá thanh toán cuối ngày – Giá giao dịch) * Hệ số nhân * Số lượng hợp đồng
– Với những hợp đồng đang nắm giữ:
Lãi/lỗ vị thế đã có = (Giá thanh toán cuối ngày – Giá thanh toán cuối ngày liền trước) * Hệ số nhân * Số lượng hợp đồng
IV/ Một Số Khái Niệm Về Chứng Khoán Phái Sinh
1. Ký quỹ là gì?
Ký quỹ: là việc Nhà đầu tư gửi một khoản tiền hoặc chứng khoán được chấp nhận ký quỹ để đảm bảo nghĩa vụ thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh.
- Ký quỹ giúp tạo ra lợi thế đòn bẩy cho Nhà đầu tư.
- Nhà đầu tư cần quan tâm 02 tỷ lệ ký quỹ: Tỷ lệ ký quỹ ban đầu và tỷ lệ ký quỹ duy trì.
2. Vị thế là gì?
Vị thế một chứng khoán phái sinh tại một thời điểm là trạng thái giao dịch và khối lượng chứng khoán phái sinh còn hiệu lực mà Nhà đầu tư đang nắm giữ tính đến thời điểm đó.
Trong giao dịch hợp đồng tương lai, vị thế một chứng khoán phái sinh bao gồm vị thế mua và vị thế bán:
– Vị thế mua là gì? – Khi Nhà đầu tư kỳ vọng giá của tài sản cơ sở sẽ tăng trong tương lai, nhà đầu tư sẽ mua hợp đồng, được gọi là mở vị thế mua hay tham gia vị thế mua (bên mua). Để đóng vị thế Nhà đầu tư phải bán hợp đồng đi hoặc nắm giữ vị thế đến khi đáo hạn.
– Vị thế bán là gì? – Khi Nhà đầu tư là người đang nắm giữ tài sản cơ sở, cho rằng giá của tài sản cơ sở sẽ giảm trong tương lai, sẽ bán hợp đồng và được gọi là mở vị thế bán hay tham gia vị thế bán (bên bán). Để đóng vị thế Nhà đầu tư phải mua hợp đồng lại hợp đồng hoặc nắm giữ vị thế đến khi đáo hạn.
Giới hạn vị thế một chứng khoán phái sinh là vị thế ròng tối đa của chứng khoán phái sinh, hoặc của các chứng khoán phái sinh khác dựa trên cùng một tài sản cơ sở mà Nhà đầu tư được quyền nắm giữ tại một thời điểm. Giới hạn vị thế nhằm ngăn ngừa một cá nhân, tổ chức nắm giữ số lượng hợp đồng quá lớn. Hạn chế những ảnh hưởng tới việc giao dịch của chứng khoán phái sinh, giúp duy trì ổn định thị trường. Qua đó, đảm bảo sự công bằng và quyền lợi Nhà đầu tư khi tham gia chứng khoán phái sinh.
Xem thêm:
- Review Sách Đầu Tư Chứng Khoán Hay Nhất
- Review Khóa Học Đầu Tư Chứng Khoán TỐT NHẤT
